Kultura polska w pigułce
Styl życia i mentalność Polaków kształtowały się przez ponad tysiąc lat. Narodowa kultura rodziła się pod wpływem zarówno tradycji świata łacińskiego, jak i bizantyjskiego - w wyniku dialogu zamieszkujących Polskę narodowości. Polacy chętnie widzieli u siebie innych twórców i interesowali się osiągnięciami innych narodów. W XIX i XX wieku aktywność kulturalna zastępowała zaś wielu Polakom działalność polityczną i gospodarczą. Zapewne dlatego polska twórczość jest tak zróżnicowana i pełna niuansów.
Dialog i przenikanie się kultur widać w polskiej tradycji przez wieki. Obyczaje, zachowania, stroje kształtowały wpływy zachodnie i wschodniej. Tradycyjne stroje polskiej szlachty w XVI i XVII w. (kontusze, żupany, pasy słuckie) powstały także pod wpływem bogatego wzornictwa sztuki wschodniej, w tym islamskiej. Efektem wielu wpływów jest polska kuchnia i tradycja biesiadna.
Polskie miasta to całe spektrum europejskich stylów. Wschodnie granice państwa polskiego wyznaczały zarazem zasięg zachodnioeuropejskich wpływów architektonicznych. Historia nie obchodziła się zbyt życzliwie z zabytkami architektury na ziemiach Polski. Zachowało się jednak wiele wiekowych zabytków: zamków, kościołów i pałaców, czasem unikalnych w skali regionu czy całej Europy, czasem będących efektem wyjątkowo żmudnej restauracji (Zamek na Wawelu w Krakowie), lub wręcz odbudowy z powojennej ruiny (np. Stare Miasto i Zamek Królewski w Warszawie, Starówka w Gdańsku i Wrocławiu). Kazimierz nad Wisłą to przykład dobrze zachowanego średniowiecznego miasteczka, Kraków zaś jest jednym z najlepiej zachowanych gotycko - renesansowych zespołów miejskich w Europie. Interesujące jest polskie budownictwo sakralne. Ciekawe są również budynki powstałe w dobie socrealizmu. W ostatnich latach powstało wiele dzieł architektury współczesnej.
Pod wpływem światowych trendów kształtowały się także sztuki plastyczne w Polsce. Wielka szkoła malarstwa historycznego to dzieła Jana Matejki, którego monumentalne obrazy nawiązywały do wielkich wydarzeń w polskiej historii. Rzecznikiem realizmu w polskiej sztuce stał się Stanisław Witkiewicz, a jego głównym przedstawicielem Józef Chełmoński. Okres "Młodej Polski" to narodziny nowoczesnej sztuki polskiej, śmiało korzystającej z eksperymentów formalnych. Do najwybitniejszych twórców należą symbolista Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, a także reprezentanci szkoły impresjonistów. XX wiek wydał wielu mistrzów awangardy. Z kubizmu wyrosła sztuka Tadeusza Makowskiego, z konstruktywizmu - Władysław Strzemiński i Henryk Stażewski. Współcześnie cenieni twórcy to Roman Opałka, Leon Tarasewicz, Jerzy Nowosielski, a spośród najmłodszych Mirosław Bałka i Katarzyna Kozyra. Znaczące są prace polskich rzeźbiarzy (Xawery Dunikowski, Katarzyna Kobro, Alina Szapocznikow, prace Magdaleny Abakanowicz). Od okresu międzywojennego silna pozycję ma w świecie polska fotografia artystyczna i dokumentalna. W latach powojennych zasłynęła polska szkoła plakatu, odnosząc od lat 60. sukcesy zagraniczne (Henryk Tomaszewski, Waldemar Świerzy).
Początki literatury w języku polskim datują się na XVI wiek: renesansowi twórcy porzucili łacinę i zaczęli pisać po polsku. Wiersze, fraszki i treny Jana Kochanowskiego stawiają go w gronie wybitnych sylwetek europejskiego renesansu. W okresie baroku i klasycyzmu literatura była spoiwem wielonarodowej Polski. Do światowej klasyki zalicza się napisaną w XVIII w. po francusku powieść Jana Potockiego "Rękopis znaleziony w Saragossie". Zrealizowany na jej podstawie film Jerzego Hasa był ulubionym dziełem Louisa Bunuela i stał się kultowy w wielu uniwersyteckich kampusach. W XIX w., po utracie państwowości, powstała wielka literatura romantyczna. Poeci Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i Zygmunt Krasiński stali się duchowymi przywódcami narodu bez państwa, przepowiadając jego odrodzenie. Piewcą tradycji historycznej był Henryk Sienkiewicz, laureat Nagrody Nobla za powieść "Quo vadis" w 1905 r.
Wiele najlepszych dzieł literackich pierwszej połowy XX wieku powstało jako efekt dialogu wielu kultur i wynik awangardowych eksperymentów. Specyficznym zjawiskiem stała się tradycja "Kresów" - wschodnich rejonów Polski z ośrodkami w Wilnie i Lwowie. Na Kresach rozwijała się m.in. tradycja żydowska: dawne wschodnie rubieże Polski to miejsce narodzin chasydyzmu, mistycznego odłamu judaizmu. Kresy były kulturowym fenomenem, tyglem kilkunastu narodowości, miejscem narodzin wielonarodowej i wielokulturowej sztuki. Tam narodziły się dzieła Brunona Schulza, Bolesława Leśmiana, Jerzego Czechowicza. Natomiast, na południu Polski, w Zakopanem tworzył swe awangardowe dzieła Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy).
Po II wojnie światowej część twórców literatury znalazła się na obczyźnie i skupiła się min. wokół paryskiej "Kultury" prowadzonej przez Jerzego Giedroycia. Na emigracji tworzyli m.in. Witold Gombrowicz, Gustaw Herling Grudziński, Czesław Miłosz, Sławomir Mrożek. Do wybitnych poetów drugiej połowy XX wieku zalicza się Zbigniewa Herberta, Tadeusza Różewicza, Czesława Miłosza (Nobel w 1980 r.), Wisławę Szymborską (Nobel w 1996 r.). Najwybitniejsi pisarze i dramaturdzy tego okresu to Witold Gombrowicz, Stanisław Mrożek, Stanisław Lem (opowiadania fantastyczne). Na wiele języków są tłumaczone reportaże Hanny Krall (wojenne losy polskich Żydów) oraz książki Ryszarda Kapuścińskiego.
Tradycję polskiego romantyzmu i jej skutki dla polskiej literatury trudno w pełni i ze wszystkimi detalami pojąć bez pewnej znajomości polskiej historii. Zrozumiałą dla wielu kwintesencją tego romantyzmu jest muzyka Fryderyka Chopina, rozpoznawalna w całym świecie i czerpiąca min. z polskiej tradycji i folkloru. Od 1927 r. co pięć lat odbywa się w Warszawie Międzynarodowy Konkurs Chopinowski, jeden z najbardziej prestiżowych konkursów pianistycznych na świecie. Do korzeni tradycyjnej polskiej muzyki nawiązywali także, twórczo ją przekształcając, Karol Szymanowski, Mieczysław Karłowicz i Witold Lutosławski oraz tworzący także muzykę filmową, Wojciech Kilar. Wśród współczesnych kompozytorów słyną Henryk Mikołaj Górecki i Krzysztof Penderecki. Cenionymi w świecie polskimi jazzmanami są (Krzysztof Komeda, Michał Urbaniak, Adam Makowicz, Tomasz Stańko). Sukcesy odnoszą także twórcy muzyki filmowej - np. Zbigniew Preisner i Jan A.P. Kaczmarek.
Szkoła filmowa w Łodzi wykształciła wielu cenionych reżyserów. Absolwentem tej szkoły jest m.in. należący do światowej czołówki reżyserów Roman Polański ("Nóż w wodzie", "Dziecko Rosemary", "Frantic", "Pianista"). Polskie "kino moralnego niepokoju" współtworzył m.in. Krzysztof Zanussi. Filmy Andrzeja Wajdy to wnikliwa analiza tego, co w przeżyciach Polaków uniwersalne - walki o zachowanie człowieczeństwa w warunkach ekstremalnie temu niesprzyjających. Jego dzieła "Popiół i diament", "Kanał", "Człowiek z żelaza", "Ziemia obiecana" określiły tożsamość kilku pokoleń Polaków. W 2000 r. Andrzej Wajda otrzymał Oscara za całokształt twórczości. W latach 90. wielką popularność zyskały uniwersalne, przejmujące filmy Krzysztofa Kieślowskiego ("Dekalog", "Podwójne życie Weroniki", "Trzy kolory"). W Hollywood tworzą m.in. Agnieszka Holland i Jerzy Kamiński. Znany w świecie jest także czerpiący m.in. z dokonań polskiej szkoły grafiki film animowany (Jan Lenica, nagrodzony w 1983 r. Oscarem Zbigniew Rybczyński).
Światowe osiągnięcia ma na koncie awangardowy polski teatr. Eksperymentalny teatr stworzył Jerzy Grotowski. Jednym z najbardziej oryginalnych polskich twórców XX w. był Tadeusz Kantor - malarz, twórca "teatru śmierci" - jego najbardziej znany spektakl to "Umarła klasa".
Współczesna Polska oferuje różnorodność doświadczeń kulturalnych. Zainteresowani kulturą wysoką znajdą tu festiwale muzyczne o międzynarodowej renomie (Wratislavia Cantans, Warszawska Jesień Muzyczna). Polskie muzea prezentują ciekawe zbiory sztuki dawnej i współczesnej. Do światowych arcydzieł zalicza się "Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci (Muzeum Czartoryskich w Krakowie), rzeźbiony w drewnie ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie, "Sąd ostateczny" Hansa Memlinga (Muzeum Narodowe w Gdańsku). Ciekawe zbiory mają Muzeum Plakatu w podwarszawskim Wilanowie oraz liczne muzea etnograficzne i skanseny. Panoramę kulturalną współczesnej Polski dopełniają lokalne festiwale.
Najciekawsze imprezy cykliczne w Polsce
- Misteria wielkopostne w Kalwarii Zebrzydowskiej, Wielki Tydzień.
- Międzynarodowe Targi Książki w Warszawie, maj.
- Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej w soborze Świętej Trójcy w Hajnówce, ostatni tydzień maja.
- Koncerty Chopinowskie w warszawskich Łazienkach,
w każdą niedzielę od maja do września.
- Międzynarodowy Festiwal Teatralny Malta w Poznaniu, czerwiec.
- Festiwal Mozartowski, Warszawa, czerwiec.
- Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej w Katedrze Oliwskiej, Gdańsk, czerwiec-sierpień.
- Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie, lipiec.
- Turnieje rycerskie w Gniewie, Ogrodzieńcu i Bytowie, lipiec, sierpień.
- Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych w Krakowie, sierpień.
- Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich
w Zakopanem, koniec sierpnia.
- Międzynarodowy Festiwal "Wratislavia Cantans", Wrocław, początek września.
- Festyn archeologiczny w Biskupinie, wrzesień.
- Festiwal "Warszawska jesień"